Ég vakna upp á gjörgæslunni á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri. Það tekur svolitla stund að síast inn í vitund mína hvar ég er stödd og hvers vegna. Svo átta ég mig á því að ég er að vakna eftir aðgerð á hné. Ég reyni að hreyfa fótinn en finn ekki fyrir honum. Mín fyrsta hugsun er: „Ég skal upp á lappirnar aftur.“ Ég hafði farið úr liði á hné. Við það skaddaðist æð sem nauðsynlega þurfti að loka. Liðbönd voru ónýt eða eydd og heim fór ég með þau skilaboð að ég þyrfti að mæta fljótlega í æðaaðgerð.

Hjólreiðar eru öruggur fararmáti þó margir virðist gefa sér annað. Í raun eru þær öruggasti fararmátinn á Íslandi. Það er hægt að notast við ýmsa mælikvarða til að mæla slíkt en einn sem er oft notaður í samanburði á milli landa er fjöldi banaslysa. Þau eru blessunarlega fá hér meðal hjólandi, það fyrsta síðan 1997 varð í desember síðastliðnum. Á sama tíma hafa 336 einstaklingar látið lífið í  umferðarslysum, flestir ökumenn eða farþegar bifreiða en einnig bifhjóla og gangandi vegfarendur.  

Þegar horft er á súluritin hér á mynd 1 og 2 er útlitið ekki gott fyrir hjólandi. Fólk í tugavís alvarlega slasað á öðru og hundruð látnir eða alvarlega slasaðir á hinu. Þetta er grafalvarlegt en er þetta kannski eitthvað ýkt gagnvart hjólandi umferð miðað við málvitund okkar?

Þegar fólk er farið að ferðast um landið á reiðhjóli eða keppa þá er það komið svolítið lengra en þeir sem eru á upphafsreit að velta fyrir sér hvort það sé þorandi að láta sjá sig á reiðhjóli. Það fólk er yfirleitt bara að spá í hvort þetta sé kannski hentug leið til að koma sér á milli staða, eins og alltaf er verið að tala um. Það er hvorki að spá í sportið né ferða­mennskuna, bara að koma sér í vinnuna eða skólann. Fyrir þennan hóp var verkefninu hjólreiðar.is hrundið af stað.

Frá 2011 hef ég búið við störf og leik í Lílongve, höfuðborg Malaví. Malaví, sem er í sunnanverðri Afríku, er eitt af fátækustu ríkjum heims og lífið því á margan hátt frábrugðið tilverunni heima á Fróni. Hér verður ekki þverfótað fyrir fólki, en 16 milljónir manna búa í þessu landi á svipuðu flatarmáli og við Íslendingar.

Cycling Scotland sem beitir sér fyrir að efla hjólreiðar í Skotlandi gerði skemmtilega sjónvarpsauglýsingu til að minna bílstjóra á að víkja vel þegar ekið er fram úr hjólandi fólki með því að líkja hjólandi vegfarendum við hesta, „sjáirðu hjólandi, hugsaðu hestur“. Eftir létt grín endaði auglýsingin á því að sýna bifreið taka fram úr konu á hjóli og víkja hæfilega vel til að valda henni hvorki hættu né óþægindum. Auglýsingaeftirlitið, (Advertising Standards Authority), bannaði auglýsinguna vegna þess sem sést á myndinni fyrir ofan.

Atlantshafsleiðin um Suðurland

Um alla Evrópu er unnið að gerð hjóla­leiða­netsins EuroVelo. Viljir þú hjóla í gegnum Loire dalinn í Frakklandi eða fara eftir ströndum Eystrasaltslandanna, ættirðu að fletta upp á EuroVelo. Það er hjólaleiða­net sem er í mótun um alla Evrópu, unnið undir hatti Evrópusamtaka hjólreiðamanna, ECF - European Cyclist Federation. Hjólaleiðir EuroVelo liggja frá suðri til norðurs, austri til vesturs, um strendur og sveitir, fjöll og dali og tengja borgir og bæi. Með EuroVelo er unnið að því að skapa heilsteypt leiðanet hjólaleiða um alla álfuna; með viðmiðum og skilyrðum sem unnið er eftir og eiga um leið að tryggja ákveðin gæði á hjólaleiðunum sem hjólandi ferðamenn geta notið. Á meðal viðmiða er gert ráð fyrir ákveðnu aðgengi að þjónustu, takmörkunum á halla vega og umferðarmagni. Aðgreindir stígar þykja bestir en víða liggja leiðirnar um vegi þar sem umferð er undir viðmiðunarmörkum.

Víðast hvar í Evrópu þykir sjálfsagt og gott að fólk noti reiðhjól sem samgöngutæki og þar sem hjólreiðar eru hlutfallslega algengastar eru þær líka öruggastar. Fólk kemur á hjólinu eins og það er klætt en klæðir sig ekki fyrir farartækið. Allur almenningur hjólar, ekki bara svokallaðir hjólreiðamenn. Það þykir eðlilegt að hjóla og ekkert merkilegt.

Það var eitt sinn þegar ég var að kvarta yfir umferðinni á leiðinni í vinnuna á morgnana að yfirmaður minn Óskar Dýrmundur, spurði hvers vegna ég hjólaði  ekki bara? Þvílík og önnur eins fásinna hugsaði ég, maðurinn er ekki með öllum mjalla (sorrý Óskar). Hlustaði sem sagt ekki á þetta.

Á síðasta ári fékk undirritaður styrk frá Rannsóknarsjóði vegagerðarinnar í samvinnu við Hörð Bjarnason á verkfræðistofunni Mannvit til að gera skýrslu um öryggisskoðun hjólastíga. Hörður hafði veg og vanda að ritun skýrslunnar en ég gerði öryggisúttektir á nokkrum hjólastígum á höfuðborgarsvæðinu. Skýrslan er nú komin út og er hún aðgengileg á heimasíðu Vegagerðarinnar og frá heimasíðu Landssamtaka hjólreiðamanna ásamt með skýrslum yfir öryggisúttektir.

Hjólafærni á Íslandi hefur undanfarin ár boðið upp á ýmis konar hjólatengda þjónustu fyrir fyrirtæki, stofnanir og almenning. Meðal annars er boðið upp á hjólatengda fyrirlestra, hjóla­viðgerðarnámskeið, kennslu í hjóla­færni og síðast en ekki síst, hjólaskoðun Dr. BÆK. Markmið félagsins er að efla hjólreiðar á landinu og bæta hjólreiðamenningu í víðum skilningi. Heimasíðan er hjólafærni.is.

Það er gott að fjölmiðlar, fræðimenn, embættismenn og opinberar stofnanir sýni hjólreiðum áhuga. Mikið hefur verið fjallað um aukna tíðni slysa meðal hjólandi en því miður ekki minnst á samhengi hlutanna, sem er að hjólreiðar hafa aukist meira en slysin og þeim hefur því hlutfallslega fækkað.

Flestir kannast nú orðið við Druslu­gönguna þar sem boðskapurinn er  sá að konur eiga ekki að þurfa að klæða sig með það í huga að minnka hættuna  á að verða fyrir  kynferðislegu ofbeldi eða jafnvel nauðgun.  Á ensku er  talað um „victim blaming“. Dómarar, lögreglumenn og blaðamenn hafa stundum látið að því liggja að kona sem var nauðgað eigi að einhverju leiti sök á því sjálf hvernig fór,  vegna „ögrandi klæðaburðar“ eða hegðunar og ábyrgðinni þannig varpað á þolandann. 

Mikið var hjólreiðaráðstefnan, sem haldin var í Iðnó í samgönguvikunni síðasta haust undir heitinu Hjólað til framtíðar, vel heppnuð.  Klaus Bondam fyrrum borgarstjóri og núverandi formaður dönsku hjól­reiða­samtakanna, flutti áhugavert erindi um „dönsku leiðina“. Hann hjólaði um borgina, hitti borgarstjóra, sagði að góður árangur hefði náðst í hjólastígagerð í Reykjavík undanfarin ár en það mætti bæta um betur og gera hjólreiðar að enn sýnilegri samgönguvalkosti.

Hjólaleikfélagið varð til vorið 2013 í tengslum við styrk sem Íslenski Fjalla­hjóla­klúbburinn fékk úr sjóðnum Ódýrari Frí­stundir sem notaður var til að efla hjólreiðar barna í Vesturbæ Reykjavíkur.

Það er áætlað að á Bretlandseyjum látist 29.000 manns um aldur fram vegna loft­mengunar og þar af 4.300 í London. Nýlega var fjallaði The Guardian um tilraun sem borgar­­stjórn Camden, King’s College London og the Healthy Air Campaign framkvæmdu í mið­borg Lundúna. Þar var mælt hvort þeir sem nýttu sér mismunandi fararmáta önduðu að sér jafnmikilli mengun og niðurstöðurnar sýndu afgerandi mun.

Það er árangursríkara að hvetja en skipa fyrir og með það að leiðarljósi stóðu Landssamtök hjólreiðamanna og Hjólafærni á Íslandi fyrir jákvæðu átaki síðasta desember til að hvetja fólk til að huga að ljósabúnaði reiðhjólsins. Fylgst var með ljósabúnaði þeirra sem leið áttu framhjá og ef vantaði ljós að framan eða aftan var því kippt í liðinn á staðnum af vösku liði sjálfboðaliða sem settu ljós á hjólin. Það tók þó dágóða stund að koma öllum ljósunum út því flestir voru alveg til fyrirmyndar í um­ferðinni. Reiðhjóla­verslunin Örninn gaf fimm­tán sett af fram- og aftur­ljósum í átakið.

Þetta árið eru mér hjólreiðar í bland við bílaumferð hugleiknar. Ástæðan er sú að við öflun gagna í næstu Hjólabók var ég á svæði sem margir hjóla um og enn fleiri keyra um. Næsta bók fjallar sem sagt um Árnessýslu. Til að fá smá forsmekk af bókinni, þá er hér birtur kafli um sýsluna og helsta vandamál hennar, útfrá sjónarhóli hjólreiðamannsins:

Vegir liggja til allra átta, en hvaða leið er best að hjóla?

- með Sesselju Traustadóttur á VeloCity Global í Ástralíu 2014